"Verstandig mens? Ik ben schrijver!"
(Dit is de tekst van een interview uit 2002 met Hans Gulpen van De Gelderlander. Het verscheen ook, met de foto, in diverse andere bij de Gemeenschappelijke Persdienst aangesloten dagbladen.)
Hoe zou je De smokkelaar van de Exuma's omschrijven? Is het een avonturenroman?
Jazeker. Gramms oorspronkelijke onderneming was al behoorlijk riskant, en als hij zich met het smokkelplan inlaat wordt het ronduit gevaarlijk. Het onverwachte, het toeval speelt een belangrijke rol in het verhaal en de locatie is heel exotisch. De elementen van een avonturenroman lijken me zeker aanwezig.
De held uit het boek, kapitein Gramm, is een lone ranger van het type waarvan er wel meer door je werk rondlopen. In zichzelf opgesloten, niet in staat tot het aangaan van banden, moeilijk communicerend, met een ruïneus verleden. Staat Gramm voor je mensbeeld?
Algemene conclusies over Gramm laat ik graag aan jou en andere critici over. Ik beschouw hem als een individu, als een afzonderlijk mens met zijn eigen, unieke verhaal. Hij is natuurlijk mijn verzinsel, maar alleen met dit heel specifieke verzinsel paste het verhaal in elkaar. Ik zie er dus zelf geen algemeen mensbeeld in.
Je bezigt een buitengewoon economisch soort proza, bijna uitgekleed. Was dat altijd al zo, of is dat met de jaren gekomen, wellicht ook onder invloed van Amerikaanse auteurs?
Natuurlijk. Het boek begint in Bimini, en op dat eiland is sinds Hemingway daar kwam vissen en drinken niets van belang meer gebeurd. Ik bewonder Hemingway zeer en herlees hem voortdurend. In zijn latere boeken werd hij een karikatuur van zichzelf. Als lezer kan je daarbij je schouders ophalen en je concentreren op de eerste paar romans en de korte verhalen. Als je schrijver bent ligt het een stuk persoonlijker. Het besef dat een groot talent zo reddeloos in banaliteiten kan verzanden is angstaanjagend.
Wat heb je met de zee en met varen? Is het de 'roep van het water'?
Alleen in de literatuur.
Maar even serieus: het is niet de taak van een romanschrijver om personages uit te leggen, maar om ze te creeren. Weet jij wat voor iemand Don Quichote is? Of kapitein Ahab uit Moby Dick? De beste romanfiguren zijn rare sujetten die zelfs na herlezing van hun boeken onbegrijpelijk blijven.
Terugkerende thema's in je werk zijn dat alle menselijk streven tot mislukken is gedoemd en dat het onmogelijk is om elkaar te begrijpen. Je bent dan ook wel eens een 'zoon van W.F. Hermans' genoemd. Wat vind je van die kwalificatie?
Dat is geen kwalificatie, maar een compliment.
Je schrijft op je website: 'Ik geloof dat fysieke ervaring een rijke bron van kennis is, niet voor academici, maar voor kunstenaars.' Berust het schrijven van een roman niet voornamelijk op verbeeldingskracht?
Nee. Zelfs een fantasieverhaal als 'In de ban van de Ring' is met duizend draden aan de biografie van de schrijver verbonden. Het is Tolkiens verwerking van de Tweede Wereldoorlog. De herinnering aan dingen die je overkomen zijn is de voornaamste bron van de romanschrijver, en in het geheugen laten fysieke ervaringen de diepste sporen na.
Je schrijft verder: 'Ik ben niet zoals een journalist geïnteresseerd in dingen die veranderen, maar in het lot van de mens dat hetzelfde blijft'. Wat is dat lot dan?
Je wordt geboren zonder dat je daar zelf om hebt gevraagd en moet opgroeien in een familie die je niet zelf hebt uitgekozen. Je moet allerlei moeilijke dingen leren: vriendschap, liefde, seks. Je moet leren leven in een krankzinnige wereld zonder zelf krankzinnig te worden, en tenslotte moet je leren doodgaan. Deze opgaven zijn al duizenden jaren hetzelfde, en de thema's van de literatuur.
Wat heeft een verstandig mens op de Noordpool te zoeken? Stof voor een boek?
Een verstandig mens? Ik ben schrijver. En inderdaad op zoek naar een nieuw boek. Ik wil komende zomer naar Newfoundland zeilen en vandaar naar het noorden tot Groenland. Ik ga met een wisselende bemanning van diverse vrienden, en mijn vrouw en kinderen zeilen ook een heel stuk mee. Het hoge Noorden biedt een groot, rauw, leeg en onherbergzaam landschap. Je zou er natuurlijk ook even naartoe kunnen vliegen om een kijkje te nemen, maar ik wil geen toerist zijn, geen toeschouwer. Ik geloof dat persoonlijke, fysieke ervaring een bron van echte kennis is, misschien niet in formele, wetenschappelijke zin, maar wel voor een kunstenaar. De smokkelaar van de Exuma's is fictie, maar het boek is voortgekomen uit een zeiltocht naar de Bahama's die ik een paar jaar geleden met mijn gezin heb gemaakt.
Is het doel van je Groenlandreis een roman te schrijven, of wordt het een reisverhaal?
Een roman. Ik hou veel van geschiedenis en aardrijkskunde, maar ik begin pas echt te werken als ik fictie schrijf. Als ik buitengaats ben, bij wijze van spreken, als ik de veilige kust van feiten en beschrijvingen achter me heb gelaten.
Zoek je nog mensen die met je meevaren naar Groenland? En aan welke eisen moeten die voldoen?
Welk deel van je leven neemt het schrijven in beslag?
Het grootste deel. Onze twee kinderen, voor wie ik altijd de dagelijkse zorg heb gehad, zitten nu allebei op de middelbare school. Ze vereisen niet minder kopzorg en hartzeer, maar wel minder tijd. Dat wil niet zeggen dat ik acht uur per dag achter mijn computer zit. Dat lijkt me meer iets voor kantoorbedienden.
Kan een Nederlandstalig schrijver zonder Nederlandse context?
Nee, maar die context is er altijd in de vorm van de taal en het geheugen. Er zijn tal van schrijvers die het grootste deel van hun leven buitenslands hebben gewoond. Toergenjef, Ibsen, Joyce en Milosz zijn een paar heel beroemde voorbeelden. Tegenwoordig is buitenslands wonen ook een stuk minder dramatisch. Internet is overal en het is maar zeven uur vliegen naar Amsterdam.
Nooit overwogen om maar in het Engels te gaan schrijven?
Jawel, maar ik heb dat idee snel verworpen Met uitzonering van Samuel Becket, die in allerlei opzichten een geval apart was, ken ik geen voorbeelden van schrijvers die vrijwillig van taal veranderd zijn.
Nabokov is toch een uitstekend voorbeeld van een schrijver die op latere leeftijd in een andere taal is gaan schrijven. En hoe!
Jazeker, maar mijn gevoelens zijn een beetje ingewikkeld en tegenstrijdig. Ik denk soms aan Leo Vroman die zei: Liever heimwee dan Holland.
Zou je hier nog kunnen wonen?
Ja, hoor. Nederland is een gastvrij land en Ik beheers de taal nog aardig.
