De smokkelaar van de Exuma's
De smokkelaar van de Exuma's
176 pagina's
verschenen april 2014
isbn: 9789491567490
eBook € 6,99
Alleen als eBook
De schipper van een oud zeiljacht is op weg naar de Exuma’s, zoekend naar een verdwenen vriend. Hij kent bijna fatale tegenslag, wordt geholpen en bedrogen, en moet ten slotte, in een storm, de natuur het hoofd bieden.
Uit de pers:
‘Het boek is een wonder van eenheid, compactheid en effectiviteit [...] geschreven zoals Anton Tsjechov zich het ideale boek voorstelde.’ De Volkskrant
‘De smokkelaar laat je evenals Moby Dick en De oude man en de zee vanaf de eerste bladzijde niet meer los.’ Noordhollands Dagblad
‘Adembenemende panorama's.’ Het Parool
‘Bloedstollend en hartverscheurend.’ Leeuwarder Courant
"Verstandig mens? Ik ben schrijver!"
(Dit is de tekst van een interview uit 2002 met Hans Gulpen van De Gelderlander. Het verscheen ook, met de foto, in diverse andere bij de Gemeenschappelijke Persdienst aangesloten dagbladen.)
Hoe zou je De smokkelaar van de Exuma's omschrijven? Is het een avonturenroman?
Jazeker. Gramms oorspronkelijke onderneming was al behoorlijk riskant, en als hij zich met het smokkelplan inlaat wordt het ronduit gevaarlijk. Het onverwachte, het toeval speelt een belangrijke rol in het verhaal en de locatie is heel exotisch. De elementen van een avonturenroman lijken me zeker aanwezig.
Jazeker. Gramms oorspronkelijke onderneming was al behoorlijk riskant, en als hij zich met het smokkelplan inlaat wordt het ronduit gevaarlijk. Het onverwachte, het toeval speelt een belangrijke rol in het verhaal en de locatie is heel exotisch. De elementen van een avonturenroman lijken me zeker aanwezig.
De held uit het boek, kapitein Gramm, is een lone ranger van het type waarvan er wel meer door je werk rondlopen. In zichzelf opgesloten, niet in staat tot het aangaan van banden, moeilijk communicerend, met een ruïneus verleden. Staat Gramm voor je mensbeeld?
Algemene conclusies over Gramm laat ik graag aan jou en andere critici over. Ik beschouw hem als een individu, als een afzonderlijk mens met zijn eigen, unieke verhaal. Hij is natuurlijk mijn verzinsel, maar alleen met dit heel specifieke verzinsel paste het verhaal in elkaar. Ik zie er dus zelf geen algemeen mensbeeld in.
Je bezigt een buitengewoon economisch soort proza, bijna uitgekleed. Was dat altijd al zo, of is dat met de jaren gekomen, wellicht ook onder invloed van Amerikaanse auteurs?
Stijl hoort bij inhoud. Actie en dialoog lenen zich voor korte en bondige zinnen. In beschrijvingen van de eilanden en de zee heb ik het veel breder laten hangen. Voor de technisch ogende passages die aan elk hoofdstuk voorafgaan heb ik mij laten inspireren door het vaak omslachtige woordgebruik van echte zeemansgidsen.
In het algemeen geloof ik wel dat spaarzaamheid een verdienste is. Iets weglaten is vaak suggestiever dan een hele rij beeldspraken en bijvoeglijke naamwoorden. Ik wil mijn personages en mijn landschappen niet uitleggen, maar laten zien. Met weinig woorden veel zeggen is overigens geen Amerikaans idee. Tsjechov, Kafka, Elsschot en Borges kletsen je ook niet de oren van je kop. Kun je je voorstellen dat lezers van De smokkelaar van de Exuma's soms heel even aan Hemingway moeten denken?
In het algemeen geloof ik wel dat spaarzaamheid een verdienste is. Iets weglaten is vaak suggestiever dan een hele rij beeldspraken en bijvoeglijke naamwoorden. Ik wil mijn personages en mijn landschappen niet uitleggen, maar laten zien. Met weinig woorden veel zeggen is overigens geen Amerikaans idee. Tsjechov, Kafka, Elsschot en Borges kletsen je ook niet de oren van je kop. Kun je je voorstellen dat lezers van De smokkelaar van de Exuma's soms heel even aan Hemingway moeten denken?
Natuurlijk. Het boek begint in Bimini, en op dat eiland is sinds Hemingway daar kwam vissen en drinken niets van belang meer gebeurd. Ik bewonder Hemingway zeer en herlees hem voortdurend. In zijn latere boeken werd hij een karikatuur van zichzelf. Als lezer kan je daarbij je schouders ophalen en je concentreren op de eerste paar romans en de korte verhalen. Als je schrijver bent ligt het een stuk persoonlijker. Het besef dat een groot talent zo reddeloos in banaliteiten kan verzanden is angstaanjagend.
Wat heb je met de zee en met varen? Is het de 'roep van het water'?
In de eerste plaats een instinctieve reactie, het gevoel van euforie als je op het laatste duin klimt en eindelijk de zee ziet. Het zal voor een deel door herinnering komen. Ik ben in Velsen opgegroeid, dicht bij het strand en het Noordzeekanaal, dat toen een drukke scheepvaartroute was.
Ik heb hier veel op de oceaan gezeild, van Maine tot de Bahama's. Zodra je buitengaats bent ervaar je een unieke vrijheid. Niet alleen de kust verdwijnt achter de horizon, maar ook de routine, de conventies, de frustraties en de paranoia die bij de beschaving op het vasteland horen. Je kan natuurlijk ook afscheid nemen van de beschaving door aan de jenever te gaan. Op zee, in je eigen boot, moet je voor je vrijheid werken. Je moet navigeren, op het weer letten, voortdurend dingen repareren. Alles wat je doet, doet ertoe.
De zee is niet mooi. Mooie dingen, een Italiaans palazzo'tje, een goed gelukt lichaam, of een afbeelding daarvan, een ei van Fabergé, zijn altijd relatief klein, duidelijk omgrensd en afgemeten, niet perse symmetrisch, maar wel in harmonische proporties, en altijd helder en overzichtelijk. De zee is bijna het tegenovergestelde: oneindig groot, vormloos, vaak donker en dreigend en altijd onvoorspelbaar en geheimzinnig.. De zee is veel meer dan gewoon mooi. Emotie is ver te zoeken in het verhaal. Je schrijft afstandelijk, registrerend, bijna documentair. Aan het eind van de roman weet je als lezer eigenlijk nog niet wat die Gramm nou voor iemand is. Heb je een hekel aan psychologiseren?
Ik heb hier veel op de oceaan gezeild, van Maine tot de Bahama's. Zodra je buitengaats bent ervaar je een unieke vrijheid. Niet alleen de kust verdwijnt achter de horizon, maar ook de routine, de conventies, de frustraties en de paranoia die bij de beschaving op het vasteland horen. Je kan natuurlijk ook afscheid nemen van de beschaving door aan de jenever te gaan. Op zee, in je eigen boot, moet je voor je vrijheid werken. Je moet navigeren, op het weer letten, voortdurend dingen repareren. Alles wat je doet, doet ertoe.
De zee is niet mooi. Mooie dingen, een Italiaans palazzo'tje, een goed gelukt lichaam, of een afbeelding daarvan, een ei van Fabergé, zijn altijd relatief klein, duidelijk omgrensd en afgemeten, niet perse symmetrisch, maar wel in harmonische proporties, en altijd helder en overzichtelijk. De zee is bijna het tegenovergestelde: oneindig groot, vormloos, vaak donker en dreigend en altijd onvoorspelbaar en geheimzinnig.. De zee is veel meer dan gewoon mooi. Emotie is ver te zoeken in het verhaal. Je schrijft afstandelijk, registrerend, bijna documentair. Aan het eind van de roman weet je als lezer eigenlijk nog niet wat die Gramm nou voor iemand is. Heb je een hekel aan psychologiseren?
Alleen in de literatuur.
Maar even serieus: het is niet de taak van een romanschrijver om personages uit te leggen, maar om ze te creeren. Weet jij wat voor iemand Don Quichote is? Of kapitein Ahab uit Moby Dick? De beste romanfiguren zijn rare sujetten die zelfs na herlezing van hun boeken onbegrijpelijk blijven.
Maar even serieus: het is niet de taak van een romanschrijver om personages uit te leggen, maar om ze te creeren. Weet jij wat voor iemand Don Quichote is? Of kapitein Ahab uit Moby Dick? De beste romanfiguren zijn rare sujetten die zelfs na herlezing van hun boeken onbegrijpelijk blijven.
Terugkerende thema's in je werk zijn dat alle menselijk streven tot mislukken is gedoemd en dat het onmogelijk is om elkaar te begrijpen. Je bent dan ook wel eens een 'zoon van W.F. Hermans' genoemd. Wat vind je van die kwalificatie?
Dat is geen kwalificatie, maar een compliment.
Je schrijft op je website: 'Ik geloof dat fysieke ervaring een rijke bron van kennis is, niet voor academici, maar voor kunstenaars.' Berust het schrijven van een roman niet voornamelijk op verbeeldingskracht?
Nee. Zelfs een fantasieverhaal als 'In de ban van de Ring' is met duizend draden aan de biografie van de schrijver verbonden. Het is Tolkiens verwerking van de Tweede Wereldoorlog. De herinnering aan dingen die je overkomen zijn is de voornaamste bron van de romanschrijver, en in het geheugen laten fysieke ervaringen de diepste sporen na.
Je schrijft verder: 'Ik ben niet zoals een journalist geïnteresseerd in dingen die veranderen, maar in het lot van de mens dat hetzelfde blijft'. Wat is dat lot dan?
Je wordt geboren zonder dat je daar zelf om hebt gevraagd en moet opgroeien in een familie die je niet zelf hebt uitgekozen. Je moet allerlei moeilijke dingen leren: vriendschap, liefde, seks. Je moet leren leven in een krankzinnige wereld zonder zelf krankzinnig te worden, en tenslotte moet je leren doodgaan. Deze opgaven zijn al duizenden jaren hetzelfde, en de thema's van de literatuur.
Wat heeft een verstandig mens op de Noordpool te zoeken? Stof voor een boek?
Een verstandig mens? Ik ben schrijver. En inderdaad op zoek naar een nieuw boek. Ik wil komende zomer naar Newfoundland zeilen en vandaar naar het noorden tot Groenland. Ik ga met een wisselende bemanning van diverse vrienden, en mijn vrouw en kinderen zeilen ook een heel stuk mee. Het hoge Noorden biedt een groot, rauw, leeg en onherbergzaam landschap. Je zou er natuurlijk ook even naartoe kunnen vliegen om een kijkje te nemen, maar ik wil geen toerist zijn, geen toeschouwer. Ik geloof dat persoonlijke, fysieke ervaring een bron van echte kennis is, misschien niet in formele, wetenschappelijke zin, maar wel voor een kunstenaar. De smokkelaar van de Exuma's is fictie, maar het boek is voortgekomen uit een zeiltocht naar de Bahama's die ik een paar jaar geleden met mijn gezin heb gemaakt.
Is het doel van je Groenlandreis een roman te schrijven, of wordt het een reisverhaal?
Een roman. Ik hou veel van geschiedenis en aardrijkskunde, maar ik begin pas echt te werken als ik fictie schrijf. Als ik buitengaats ben, bij wijze van spreken, als ik de veilige kust van feiten en beschrijvingen achter me heb gelaten.
Zoek je nog mensen die met je meevaren naar Groenland? En aan welke eisen moeten die voldoen?
Ik zoek hulp in velerlei vorm, niet alleen bemanning, maar ook uitrusting, advies en ideen. Het is een ambitieus plan en ik besef dat ik het niet alleen kan. Daarom heb ik de website gemaakt (www.geertvanderkolk.com) Ik zou het liefst een echte sponsor hebben, maar ik zeil niet voor Greenpeace of een ander algemeen goed doel naar het hoge Noorden. Het is een persoonlijke queeste die hopelijk te zijner tijd de literatuur ten goede zal komen. Het is een kunstenaars-expeditie. Een Amerikaanse vriend die meegaat is tekenaar. We proberen geen stunts uit te halen of records te vestigen, maar om met iets waardevols terug te komen.
Van mensen die mee willen varen verlang ik alleen dat ze minachting hebben voor comfort en hun ego thuislaten.
Van mensen die mee willen varen verlang ik alleen dat ze minachting hebben voor comfort en hun ego thuislaten.
Welk deel van je leven neemt het schrijven in beslag?
Het grootste deel. Onze twee kinderen, voor wie ik altijd de dagelijkse zorg heb gehad, zitten nu allebei op de middelbare school. Ze vereisen niet minder kopzorg en hartzeer, maar wel minder tijd. Dat wil niet zeggen dat ik acht uur per dag achter mijn computer zit. Dat lijkt me meer iets voor kantoorbedienden.
Kan een Nederlandstalig schrijver zonder Nederlandse context?
Nee, maar die context is er altijd in de vorm van de taal en het geheugen. Er zijn tal van schrijvers die het grootste deel van hun leven buitenslands hebben gewoond. Toergenjef, Ibsen, Joyce en Milosz zijn een paar heel beroemde voorbeelden. Tegenwoordig is buitenslands wonen ook een stuk minder dramatisch. Internet is overal en het is maar zeven uur vliegen naar Amsterdam.
Nooit overwogen om maar in het Engels te gaan schrijven?
Jawel, maar ik heb dat idee snel verworpen Met uitzonering van Samuel Becket, die in allerlei opzichten een geval apart was, ken ik geen voorbeelden van schrijvers die vrijwillig van taal veranderd zijn.
Nabokov is toch een uitstekend voorbeeld van een schrijver die op latere leeftijd in een andere taal is gaan schrijven. En hoe!
Nabokov is niet vrijwillig overgestapt. Hij is bijna dertig jaar in het Russisch doorgegaan toen hij als politieke vluchteling in het westen woonde. Hij hoopte dat er iets in de Sovjet Unie zou veranderen zodat hij daar, in zijn eigen land, zou kunnen publiceren. Pas toen de Koude Oorlog uitbrak heeft hij die hoop opgegeven.
Een fictieparagraaf, zelfs een enkele zin zit vol met onuitgesproken verwijzingen naar andere zinnen en onverwachte verhoudingen tussen woorden en klanken. Elke zin is bovendien een stoelendans met cliches en afgezaagde beelden. Ik hoop dat er te zijner tijd een Engelse vertaling van De smokkelaar van de Exuma's zal verschijnen. Op mijn website heb ik het eerste hoofdstuk zowel in het Nederlands als in het Engels gepubliceerd. Mijn Engelse tekst is waarheidsgetrouw, maar het klinkt vlak en simplistisch. Voel je je nog wel Nederlander?
Een fictieparagraaf, zelfs een enkele zin zit vol met onuitgesproken verwijzingen naar andere zinnen en onverwachte verhoudingen tussen woorden en klanken. Elke zin is bovendien een stoelendans met cliches en afgezaagde beelden. Ik hoop dat er te zijner tijd een Engelse vertaling van De smokkelaar van de Exuma's zal verschijnen. Op mijn website heb ik het eerste hoofdstuk zowel in het Nederlands als in het Engels gepubliceerd. Mijn Engelse tekst is waarheidsgetrouw, maar het klinkt vlak en simplistisch. Voel je je nog wel Nederlander?
Jazeker, maar mijn gevoelens zijn een beetje ingewikkeld en tegenstrijdig. Ik denk soms aan Leo Vroman die zei: Liever heimwee dan Holland.
Zou je hier nog kunnen wonen?
Ja, hoor. Nederland is een gastvrij land en Ik beheers de taal nog aardig.